Özbekistan Komünist Mi? Gerçekten Mi?
Birçok kişi, Özbekistan’ı hâlâ eski Sovyet sisteminin devamı olarak görmeye devam ediyor. Ancak, bu bakış açısı, gerçeğin sadece bir kısmını yansıtıyor. Özbekistan komünist mi? Hadi biraz cesur olalım ve bu soruya biraz daha derinlemesine bakalım. Çünkü komünizm, sadece geçmişin bir anısı değil, aynı zamanda büyük bir ideolojik yükümlülüğün de simgesidir. Ve Özbekistan, sadece Sovyetler Birliği’nin mirasını taşımakla kalmadı, aynı zamanda bu mirası nasıl dönüştürdüğünü de gösterdi. Peki, bu ülke hala komünist mi, yoksa dönemin topraklarında başka bir şey mi doğuyor?
Sovyetler Birliği’nin Ardında Kalan Gölge
Özbekistan, Sovyetler Birliği’nin bir parçası olarak uzun yıllar yönetildi. 1991’de bağımsızlığını ilan etmesine rağmen, komünist ideolojinin etkilerinden tam olarak kurtulmuş değil. Ülke, Sovyet döneminin ekonomik, toplumsal ve siyasi yapılarının izlerini taşımaya devam ediyor. Ancak bu, Özbekistan’ın doğrudan bir komünist devlet olduğu anlamına gelmez. Komünizm, sadece bir partiye ve ideolojiye dayalı bir hükümet modelidir; Özbekistan ise şu an başkanlık sistemiyle yönetilen, özellikle ekonomik anlamda büyük değişimler geçiren bir ülke.
Sovyet sonrası dönemde Özbekistan, tam anlamıyla özgür bir pazar ekonomisine geçmekte zorlanmış olsa da, sosyalist yönetim anlayışından kopmuş değil. Ancak bunun komünist bir yönetim olduğunu söylemek yanıltıcı olabilir. Aslında, Özbekistan, tek parti yönetimi ve devletin güçlü ekonomik müdahalesi ile komünist bir altyapıyı andırıyor ama bu, onu 21. yüzyılda modern bir komünist ülke yapmıyor.
Kapitalizm ve Despotizm Arasında
Bugün Özbekistan’ın yönetim anlayışını anlamaya çalışırken, eski Sovyet yapısının sadece bir ekonomik miras değil, aynı zamanda bir siyasi gelenek olduğunu unutmamalıyız. Ancak Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra, Özbekistan’da halkın demokratik hakları konusunda kayda değer bir iyileşme olmadı. Ülke, kendi siyasi kontrolünü elinde tutan güçlü bir liderlik yapısına sahip. Bu durum, Özbekistan’ın siyasi sistemini, despotik bir liderin elindeki bir kapitalist sistemin özelliği olarak tanımlamak daha doğru olabilir. Burada belirgin olan şey, ekonomi ve hükümetin, eskisi gibi devlet kontrolünde olmasının yanı sıra, bireysel özgürlüklerin hala baskı altında olması.
Özbekistan’ın devletin güçlü müdahalesine dayalı ekonomisi, özelleştirme ve yabancı yatırımlar konusunda bazı adımlar atsa da, tam anlamıyla kapitalist bir yapıya dönüşmüş değil. Bu da ülkedeki ekonomik düzenin hala bir ölçüde devlet yönlendirmeli, hatta toplumsal fayda değil, devletin çıkarları doğrultusunda şekillendiği izlenimi yaratıyor.
Demokrasi Ve Hukukun Üstünlüğü? Hâlâ Bir Uzak Hayal
Özbekistan’da demokrasi anlayışı, temel hak ve özgürlükler konusunda büyük eksiklikler içeriyor. Birçok uluslararası gözlemci, ülkedeki siyasi durumun “yönetim kontrolü altındaki” bir demokrasi olarak tanımlanabileceğini belirtiyor. Bu, halkın siyasi tercihlerinin gerçek anlamda özgür bir şekilde yansımadığı bir ortamda yönetilen bir devletin tanımıdır. Seçimlere katılım oranları yüksektir ancak halkın gerçek seçim yapabilme özgürlüğü sınırlıdır.
Burada şu soruyu sormak gerek: Gerçekten halkın iradesiyle yönetilen bir ülke var mı, yoksa her şey “başkanın” ve çevresinin gücüne mi dayanıyor? Öyle görünüyor ki, Özbekistan’da siyasi özgürlükler hala kısıtlı ve bu durum, ülkede hâlâ derin bir otoriter yapının etkili olduğunu gözler önüne seriyor.
Özbekistan Komünist Değil Ama Ne Oldu?
Özbekistan’ın komünist bir sistemden uzaklaştığı doğrudur. Ancak bu, onu bir “serbest piyasa ekonomisi” veya demokratik bir toplum haline getirmedi. Ülkedeki toplumsal yapıyı şekillendiren unsurlar, komünist geçmişin ve Sovyet yönetiminin derin etkileridir. Bugün, bu etkilerden tam anlamıyla sıyrılabilmiş bir ülke var mı? Belki de sorunun cevabı daha karmaşık: Özbekistan komünist değil, ama geçmişinin ve mevcut otoriter yönetiminin bir yansıması olarak, bazı yönlerden hâlâ kontrolsüz bir devlet yapısına sahip.
Sonuçta Ne Düşünmeliyiz?
Özbekistan’ın komünist olup olmadığı sorusunun cevabı, yalnızca Sovyet geçmişine bakarak verilemez. Bu ülke, ekonomik ve toplumsal yapısında hâlâ Sovyet etkileri taşırken, siyasi yapısı da açıkça otoriter bir yönetime işaret ediyor. Eğer bir ülkede özgürlükler sınırlıysa ve devletin her şeyin kontrolünü elinde tutuyorsa, bu tam anlamıyla komünist olmasa da, toplumsal ve siyasi olarak çok benzer bir yapıyı sürdürüyor demektir. O zaman gerçek soru şu: Özbekistan, bir zamanlar komünistti ama şimdi tam olarak ne oldu?
Ve bu soruya verilecek yanıt, belki de bir toplumun içsel dönüşümünün ne kadar uzun ve karmaşık olabileceğini daha iyi anlatıyordur.